حیا و عفت اجتماعی در نگاه و چشم ها

یکی از مهم‌ترین ابزارهای شناختی و معرفتی انسان، چشم است. با این همه، همین چشم نیز ممکن است به یکی از مهم ترین ابزارهای شیطانی تبدیل شود و بیشترین آسیب را به انسان و خوشبختی فردی و جمعی او بزند. انسان همان طور که نسبت به خود مسئول است و باید پاسخگو در پیشگاه خداوند باشد، نسبت به اعضا و جوارح خود نیز مسئول است. همین مساله موجب شده تا احکام خاصی درباره هر یک از اعضا و جوارح در اسلام مطرح شود.
نویسنده در این مطلب به مساله نگاه و نظر در اسلام و حدود و مرزهای آن براساس آموزه‌های قرآنی پرداخته است. از نظر نویسنده عفت اجتماعی یکی از مهم ترین مباحث درحوزه نظر و نگاه است که لازم است به این حوزه توجه ویژه‌ای مبذول شود.
مسئولیت انسان در قبال اعضا وجوارحانسان در میان آفریده‌های الهی به سبب ویژگی‌هایی چون علم، اراده، اختیار، قدرت و مقام خلافت، دارای مسئولیت‌های گوناگونی در قبال خود و دیگران است. یکی از مسئولیت‌های انسان در قبال خود و جوارح و اعضایش است. این بدان معنا خواهد بود که هر شخصی می‌بایست رفتاری ویژه را در پیش گیرد که به عهده او گذاشته شده و این گونه نیست که آزادی اثبات شده در چارچوب قدرت و اراده و اختیارش، مطلق باشد، بلکه در چارچوب محدودیت‌های عقلانی و وحیانی است.
البته به ظاهر کسی او را مجبور نمی‌کند تا آزادی‌‌اش را در چارچوب‌های عقلانی و وحیانی محدود سازد؛ ولی شکی نیست که فطرت، وجدان و عقلانیت درونی در وهله نخست و نیز جامعه با آداب و رسوم و قوانین و مقررات خود، هر انسانی را محدود می‌کند و اجازه نمی‌دهد تا از آزادی مطلق برخوردار باشد.عقل انسانی و وجدان و فطرت او شاید قوی‌ترین عامل مهار و مدیریت آزادی و اختیارش باشد؛ چرا که عقل با احکام مستقل خود در چارچوب بایدها و نبایدهای اخلاقی اجازه نمی‌دهد تا انسان بیرون از اصول و فضایل اخلاقی رفتار کند.
پس با احکامی چون نیکی، عدالت، صداقت، وفای به عهد و عقود و زشتی ظلم، دروغ وپیمان شکنی، اجازه نمی‌دهد تا انسان هر کاری را انجام دهد.
از همین رو می‌توان گفت که نخستین عامل ایجاد حس مسئولیت و محدودیت سازی همان احکام عقلانی وفطری بشر است؛ چرا که به زبان اجازه نمی‌دهد تا دروغ بگوید و به قلب می‌گوید که نسبت به دروغگو همراهی و همدلی نداشته باشد، بلکه از آن بیزاری بجوید. البته همین نوع واکنش‌های مثبت ومنفی را نیز درباره دیگر امور دارد و نسبت به عدالت و صداقت و نقیض‌ها و اضداد آنها نیز خود را با محدودیت‌های جدی مواجه می‌کند.

آثار دوستی های قبل از ازدواج در زندگی زوجین

دوستی های قبل از ازدواج به این سادگی ها دست از سر جوان بر نمی دارد.سایه اش و آثارش می ماند و او را آزار می دهد.برخی از مشکلات این دوستی ها را با هم مرور می کنیم:

1. ترس از افشای ارتباط های گذشته: جوانی که انتظار دارد که زندگی او سرشار ازعشق و محبت و آرامش باشد اگر در گذشته دوستی هایی داشته، همیشه نگران است که مبادا روابط گذشته او آثار بدی در زندگی اش گذارد و هر آن احتمالافشای آن سبب بروز مشکلاتی گردد، به ویژه در بافت اجتماعی جامعه اسلامی ما.

2. بدگمانی نسبت به همدیگر : پسری که قبل از ازدواج با افراد زیادی ارتباط داشته است به هنگام ازدواج به هر دختری نظر می کند، می پندارد او نیز با پسرهای متعددی ارتباط داشته پاک و عفیف نیست.

حال اگر جوانی با تجربه های قبل از ازدواج بخواهد کانون عشقی بر پا کند، خانواده ای تشکیل دهد، اولین مشکل او بدگمانی به همسر اوست که نکند او هم به سان دیگر دختران از دوستان پسری برخوردار باشد. و طبعا اضطراب و ناآرامی بر زندگی او حاکم خواهد شد.

«ویل دورانت» در این زمینه می گوید: «مرد، نگران و مضطرب است که مبادا کسی پیش از او زنش را تصرف کرده باشد، ولی این نگرانی و اضطراب در زن کمتر است».

3. تنوع طلبی: استاد مطهری می گوید: «در مورد غریزه جنسی و برخی غرایز دیگر، برداشتن قیود در عشق به مفهوم واقعی را می میراند و طبیعت را هرزه و بی بند و بار می کند، در این مورد هر چه عرضه بیش تر گردد هوس و میل به تنوع افزایش می یابد».

مرد یا زنی که قبل از ازدواج با افراد متعددی ارتباط دوستی داشته خواه ناخواه تنوع طلب می شود و این امر بعد از تشکیل خانواده و زندگی مشترک همچنان ادامه می یابد، و این امر عامل کم شدن محبت به کانون گرم خانواده می شود.

 

لذت حجاب

باوجود تمام ویژگی‌های مفید و غیر قابل انکار حجاب برای بانوان، به ذکر این نکته بسنده می‌کنیم که حجاب، لذت و شادی معنوی را برای یک بانوی مسلمان به ارمغان می‌آورد.

نمی‌دانید چقدر لذت‌بخش است وقتی وارد مغازه‌ای می‌شوم و می‌پرسم: آقا! این‌ها قیمتش چنده؟

و فروشنده جوابم را نمی‌دهد؛

دوباره می‌پرسم: آقا! این‌ها چنده؟

فروشنده که محو موهای رنگ کرده زن دیگری است، من را اصلاً نمی‌بیند.

باز هم سۆالم بی‌جواب می‌ماند و من، خوشحال، از مغازه بیرون می‌آیم.

نمی‌دانید چه لذتی دارد وقتی در خیابان و دانشگاه و... راه می‌روید و صد قافله دل، همراه شما نیست...

نمی‌دانید چه لذتی دارد وقتی سیاهی چادرم،

دل مردهایی که چشمشان به دنبال خوش‌رنگ‌ترین زن‌هاست را می‌زند.

نمی‌دانید چه لذتی دارد، وقتی شاد و سرخوش، در خیابان قدم می‌زنید؛

در حالی که دغدغه این را ندارید که شاید گوشه‌ای از زیبایی‌هاتان، پاک شده باشد!

و مجبور نیستید خود را با دلهره، به نزدیک‌ترین محل امن برسانید تا هر چه زودتر، زیبایی خود را کنترل کنید؛

و زیبایی از دست رفته‌تان را به صورتتان باز گردانید.

می‌دانید چه لذتی دارد، وقتی جولانگاه نظرهای ناپاک و افکار پلید مردان شهرتان نیستید؟

می‌دانید چه لذتی دارد، وقتی مردهایی که به خیابان می‌آیند تا لذت ببرند، ذره‌ای به تو محل نمی‌گذارند؟

می‌دانید چه لذتی دارد، وقتی جولانگاه نظرهای ناپاک و افکار پلید مردان شهرتان نیستید؟

می‌دانید چه لذتی دارد، وقتی کرم قلابِ ماهیگیریِ شیطان برای به دام انداختن مردان شهر نیستید؟

می‌دانید چه لذتی دارد، وقتی می‌بینی که می‌توانی اطاعت خدایت را بکنی؛ نه اطاعت هوای نفست را؟

می‌دانید؛ واقعاً می‌دانید که چه لذتی دارد وقتی در خیابان راه می‌روید؛

در حالی که یک عروسک متحرک نیستید؛ یک انسان رهگذرید.

واقعاً چه لذتی دارد این حجاب. لذتی وصف ناشدنی...

خدایا؛ لذت حجابم مدام باد...

آیا حجاب مانع ازدواج است؟

متانت و وقار به معنای عبوس بودن و بی احترامی به مردان نیست.

گاهی در بین جوانان مخصوصا دختران جوان شنیده می شود که می گویند: اگر ما با حجاب باشیم و زینت های خود را پنهان کنیم و در برابر مردان نامحرم تواضع نداشته باشیم که هیچ وقت نمی توانیم ازدواج کنیم!

در برخوردهای اجتماعی، عدم تواضع در برابر نامحرم نشانه برخورد عفیفانه و شخصیت زن است. این گونه نیست که همه دخترانی که در جامعه حالت عفیفانه داشته و دارند و در برخورد با نامحرم جانب احتیاط را رعایت می کنند، از نعمت ازدواج محروم شده باشند و دخترانی که جلوی هرکس و ناکس لبخند می زنند، ازدواج کرده و زندگی موفق داشته باشند!

بسیاری از مردان همسران خود را به کمک زنان و خانم های فامیل؛ مانند مادر، خواهر، خاله، عمه ، و... که در محیط های زنانه با دختران محجوب و با حجاب و متدین آشنا شده اند، انتخاب می کنند و چنین مردانی معمولاً به دنبال دختران عفیف و با حجاب و با وقاری هستند که خود را از اختلاط با مردان نامحرم دور نگه می دارند.

چند نکته را هیچ گاه فراموش نکنیم :

اولاً: متانت و وقار به معنای عبوس بودن و بی احترامی به مردان نیست، بلکه در برخوردهای اجتماعی، عدم تواضع در برابر نامحرم نشانه برخورد عفیفانه و شخصیت زن است.

یک دختر مسلمان باید در برخورد های اجتماعی همواره جانب عفاف را رعایت کند که اگر چنین کند خداوند وعده داده که برایش گشایش ایجاد می کند، قرآن کریم در آیات متعدد به این مسئله اشاره کرده است؛ مانند:

"...مَن کَانَ یُۆْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا "؛ و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى‏کند.[آیه 2 / طلاق]

"... وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْرًا ؛ و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند کار را بر او آسان مى‏ سازد

"...وَیرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا "؛ و او را از جایى که گمان ندارد روزى مى‏دهد و هر کس بر خدا توکّل کند، کفایت امرش را مى‏کند خداوند فرمان خود را به انجام مى‏رساند و خدا براى هر چیزى اندازه‏اى قرار داده است.[آیه 3 / طلاق] 

"... وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْرًا ؛ و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند کار را بر او آسان مى‏سازد. [آیه 4 / سوره طلاق]

 

مزاحمت های خیابانی و تعرض کلامی به زنان و دختران

میزان تعرض کلامی به زنان و دختران در کشور ما، بیشتر از کشورهای اروپایی است. این اخباری است که توسط یک جامعه شناس ارائه شده و انتقادات بسیاری هم نسبت به این آمار صورت گرفته است که چرا با بیان این اخبار به تحقیر خود می پردازیم.

احساس آرامش و امنیت برای هر فردی که در اجتماعی زندگی می کند، احساسی مسلم است و این حق طبیعی هر انسانی می باشد. این احساس لازم است که هم برای مردان وهم برای زنان یک جامعه مهیا باشد. اما به نظر می رسد این مسئله وقتی در ارتباط با زنان مطرح می شود، از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است. شاید این به خاطر شخصیت و موقعیت زنان می باشد. چرا که زن، موجودی لطیف است و به اصطلاح متون روایی ما، زن یعنی ریحانه. البته درباره معنای ریحانه، تعابیر مختلفی مطرح شده است ولی آنچه مشخص است اینکه اصولا باید نسبت به حفظ شخصیت و موقعیت زنان تلاش کرد و باید مراقبت هایی را نسبت به او در نظر گرفت. به همین خاطر است که موضوع عفاف و حجاب مطرح می شود و به زنان توصیه می شود که برای حفظ احترام به خود و سایرین، نسبت به رعایت حجاب تلاش کنند و توجه ویژه ای نسبت به این موضوع داشته باشند. اما نکته مهم این است که هر کسی که به طور عمیق و درونی به حجاب ظاهری و باطنی اعتقاد داشته باشد، می تواند در رعایت آن موفق باشد و عده زیادی از افراد هستند که اعتقادی به این موضوع ندارند.

گذشته از این موارد، موضوعی که چند سال است در جامعه ما دیده می شود، موضوع مقابله با بدحجابی است که برخی از تعبیر گشت ارشاد هم برای بیان این موضوع، استفاده می کنند. در این رابطه نظرات، پیشنهادات و انتقادات بسیاری مطرح شده است اما، در این نوشتار قصد پراختن به این مطلب را نداریم بلکه هدف از اشاره به این مطلب، بیان یک نکته مهم است و آن اینکه، آیا در جامعه ما به همان اندازه که به بانوان برای رعایت حجاب و عفاف، تذکر داده شده، به آقایان هم این هشدار داده شده که مراقب نگاه و زبان خود در برابر بانوان، باشند؟

نکته جالب اینجاست که در قرآن نیز نسبت به این موضوع به مردان تذکر داده شده که از چشمان خود مراقبت کنند و مجاز

نقش حجاب و عفاف در عظمت زن

حفظ چشم، گوش، قلب و تمامی اعضا و جوارح از هرگونه خطا و گناه عفاف است که حاصل این عفت و حجاب درونی، پوشش ظاهری است؛ به تعبیری لطیف‌تر حجاب میوه عفاف است و عفاف ریشه حجاب.

 

حجاب و عفاف به عنوان دو ارزش در جامعه بشری و بویژه جوامع اسلامی مطرح است. همواره این دو واژه در کنار هم به کار برده می‌شوند و در نگاه اول به نظر می‌آید هر دو به یک معنا باشند اما با جستجو در متون دینی و فرهنگنامه‌ها به نکته قابل توجهی می‌رسیم و آن تفاوت این دو واژه است. در برخی کتب لغت حجاب را این‌گونه تعریف کرده‌اند: �الحجاب، المنع من الوصول� حجاب یعنی آنچه مانع رسیدن می‌شود.(۱)

 

برخی گفته‌اند حجب و حجاب هر دو مصدر و به معنای پنهان کردن و منع از دخول است و به عنوان شاهد آیه شریفه �و من بیننا و بینک حجاب�‌(فصلت، آیه ۵) را ذکر کرده‌اند. در دیگر کتاب‌های لغت حجاب را به معنای پرده آورده و نوشته‌اند: امراه محجوبه؛ زنی که پوشانیده است خود را به پوشاندنی.(۲)