جامعه شناختی و بهداشت روانی حجاب

مسئله حجاب چیست که این چنین بحث از برانگیزترین مسائل روز شده است؟ آیا حجاب را فقط باید یک پوشش دید؟ چه تاثیری می‌تواند بر شخصیت زن بگذارد؟ یکی از صفات خداوند متعال، حکیم بودن است و حکیم بودن به معنای آن است که هیچ‌گاه کاری را بدون دلیل انجام نمی‌دهد و حکمی را بدون علت و دلیل پی‌ریزی نمی‌کند. پس اینکه این خواست خداوند است که زن حجاب داشته باشد یک مسئله عمیق است که باید به لایه‌های پنهانی و زیرین آن توجه کرد نه فقط به ظاهر آن. ‏

امام خمینی (ره) در صحیفه نور مطرح می‌کنند آنها که زن را می‌خواهند ملعبه مردان و ملعبه جدال‌های فاسد قرار بدهند خیانتکارند. زن‌ها نباید گول بخورند. زن‌ها گمان نکنند که این مقام زن است که باید بزک کرده بیرون برود یا سرباز و لخت. این مقام زن نیست، این عروسک‌بازی است نه زن. زن باید شجاع باشد، زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت بکند. زن آدم‌ساز است و مربی انسان. ‏

آری، امام بزرگوار چنین مقامی را برای زن قائل است که حجاب برای او مانع نیست بلک وسیله‌ای برای رشد معنوی اوست و باعث می‌شود از هجوم گناه‌ها آلوده و زهرآگین مردانی که در قلب‌هایشان بیماری است در امان بماند و این از نظر روانی برای خود زن لازم است. این‌گونه راحت‌تر و بهتر می‌تواند در جامعه حضور یابد و ما مشاهده می‌کنیم هم اکنون در جامعه اسلامی، حجاب نه تنها مانعی برای رشد زنان نبوده بلکه به رشد معنوی آنان کمک کرده است.‏

و باز امام بزرگوار در جای دیگری از صحیفه نور اشاره می‌کند که اسلام نمی‌خواهد زن به عنوان یک شیء و یک عروسک در دست ما باشد، اسلام می‌خواهد شخصیت زن را حفظ کند و از او انسان جدی و کارآمد بسازد.‏

پس می بینیم که منظور امام(ره) این است که اگر اسلام برای زن، حجاب را قرار داده است نخواسته که از او و زیبایی او مثل یک عروسک استفاده شود. بلکه این فکر و رفتار اوست که ارزش دارد. حجاب زن باعث می شود او از شیء بودن رها شود و شخصیت منحصر به فرد به او بدهد.

این قضیه کاملا روشن است که بی حجابی و بدحجابی می تواند سمی مهلک برای جامعه انسانی باشد و انحرافات زیادی را ایجاد کند. علامه سید محمد حسین فضل الله در کتاب دنیای زن می گوید: “حجاب فضای روانی مناسبی را برای مقاومت در برابر تاثیر شرایطی که از خارج به انحراف دعوت می کند فراهم می سازد و در برابر این فضا به مرد و زن مصونیت درونی می دهد.” حجاب به زن می فهماند که باید خود را به عنوان یک انسان معرفی کند و جاذبه‌های زنانگی خود را از دیده‌ها پنهان سازد و در برابر به مرد
می فهماند که باید زن را به دید یک انسان بنگرد و بدن او را از نظر دور نگه دارد.‏

  

اسلام، هم به حجاب معنوی و هم به حجاب ظاهری نظر دارد. زیرا زن را از اشتباه و انحراف اخلاقی و عملی باز می دارد زیرا این حجاب و طبیعت آن توانایی پدید آوردن ایمنی روانی را در برابر همه چیزهایی که زن را به انحراف یا سقوط اخلاقی و غیر اخلاقی تهدید می کند، دارد. البته کنار نهادن حجاب مادی، حجاب معنوی را هم تهدید می کند.

باز مشاهده می کنیم که برخی از افراد جاهل این‌گونه می اندیشند که اگر برهنگی رواج پیدا کند و عادی شود کم کم مردم به آن عادت می کنند و نسبت به آن بی توجه می شوند. در حالی که این‌گونه نیست و ما می بینیم برهنگی در جوامع اروپا بیشتر باعث تجاوز به زن ها شده و این مسئله همیشه انسان را به یاد مسائل جنسی می اندازد و تعرض به زنان در این جوامع بیشتر است.‏

پس چیزی را که خداوند برای انسان قرار داده است هیچ فردی نمی تواند آن را تغییر دهد زیرا خداوند حکیم براساس غرایز افراد آنها را خطاب قرار می دهد.‏

و به این خاطر زنان نباید از دید خود حجاب را نگاه کنند، باید به فطرت و روحیه مردان توجه داشته باشند و روان‌شناسی آنان را بدانند، چنانچه دکتر احمد صبور اردوبادی در کتاب بهای یک نگاه می گوید: “نگاه کردن به زن موضوع ساده و پیش پا افتاده ای برای مردان نیست، به هیچ وجه کسی از این آفت به شرط تزکیه نفس هم دور نیست. زیرا حساسیت روحی مرد به زن از پیچیده ترین مسائل روحی است که تاکنون نظر بسیاری از دانشمندان را به خود جلب کرده و عادت زشت چشم چرانی و حظ نفس ناشی از مزاحمت برای زنان از مختصات جوانان و مردانی است که در زندگی فاقد اهداف و افکار بلند و همت والا هستند. زنان نباید خود را با مردان مقایسه کنند و حالات روحی خود را با آنان بسنجند و چون در دل خودشان چنین مسائلی مطرح نمی‌شود، فکر کنند مردان نیز آنان را با نگاهی خواهرانه نگاه می کنند و از این جهت از حجاب خود کوتاه بیایند. در حالی که مقام آزادگی و وارستگی زن و عدم آلودگی نظرش به امیال و شهوات و هوس ها به مراتب بیشتر از مرد، قابل اعتماد و شایان اطمینان است. زیرا حفظ این حالت بنابه اقتضای حال طبیعی زن برای او، هم سهل است و هم مداوم و مستمر. در صورتی اگر هم پس از هزاران سعی و کوشش و مجاهدت این‌چنین توفیقی نصیب گشته برای مرد این حال بدان سهولت حاصل نشده و ممکن است در یک لحظه آن را بر باد دهد.”‏

حال بررسی می کنیم که چرا اصلا تاکید شده که زنان باید حجاب داشته باشند؟ آیا این فقط برای سلامت روان جامعه و خود زنان است یا دلایل دیگری دارد؟

امام خمینی(ره) در کتاب صحیفه نور این‌گونه فرموده است:

“زن مظهر تحقق آمال بشر است، زن پرورش ده زنان و مردان ارجمند است. از دامن زن، مرد به معراج می رود.” و فرموده‌اند: “در نظام اسلامی زن به عنوان یک انسان می تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد ولی نه به صورت یک شیء که خود را به چنین حدی تنزل دهد و نه مردان حق دارند که به او چنین بیندیشند.”

امام بزرگوار، زن را موجود والایی می داند که نباید مثل شیء با او برخورد شود. درست کاری که در ممالک به اصطلاح پیشرفته با زن می شود. در تبلیغات اقتصادی، در محافل لهو و لعب، زن که بنا به گفته امام بزرگوار، مربی جامعه است و مبدا سعادت‌ها؛ چه شده است که باید او را مثل عروسکی بی‌اراده پشت ویترین ها پیدا کرد؟‌ یکی از علت هایی که حجاب را از زن منع کرده اند، همین تبدیل کردن او به شیء است، که متاسفانه برخی از زنان نمی خواهند آن را بفهمند و در اثر تبلیغات نادرست این‌گونه می اندیشند که حجاب از روی یک سری عادات و سنن که در جوامع سنتی قبل رواج داشته به یادگار مانده، مثلا همچنان که استاد مطهری در کتاب حجاب مطرح می کنند، به خاطر عدم امنیت در جوامع به‌ ‌وجود آمده یا به خاطر حسادت مردها که می خواستند زن را در انحصار خود قرار دهند یا به خاطر یک سری عقاید قبیله ای و این به شکل عادت رواج پیدا کرده است، که استاد شهید مطهری آن را نفی می نماید.‏

زیرا حجاب در قرآن آمده است و در واقع پوشش مادی و معنوی برای زن است. در سوره نور آیه 30 آمده به زنان با ایمان بگو چشم های خود را فرو گیرند و دامن خویش را حفظ کنند.

و حضرت علی(ع) در نهج البلاغه نامه 22 صفحه 939 می فرمایند:‌ “همانا حجاب و پوشش، زنان را سالم تر و پاک تر می گرداند”‏

رعایت پوشش مناسب، هم زن را مانند گوهری در صدف، ارزشمند می سازد و هم جامعه را. وقتی حجاب را مورد موشکافی قرار می دهیم تاریخ آن به آفرینش اولین انسان های روی زمین یعنی آدم و حوا بر می گردد. “بنابر مفاد آیات قرآن کریم آنان دارای لباس بوده اند اما براثر خوردن از شجره ممنوعه پوشش خود را از دست داده‌اند. قبل از اسلام نیز در میان بعضی از ملل حجاب وجود داشته است. در ایران باستان نیز حجاب بوده.” (جایگاه زن در اسلام و یهودیت، محمدرضا جلیلی)‏

بهترین مکتبی که به بهترین شکل به حجاب پرداخته، اسلام است. زیرا هم به پوشش بیرونی و هم به پوشش درونی نظر دارد.

در سوره مومنون آیه 5 آمده: آنان کسانی هستند که خویشتن را از بی عفتی حفظ می کنند.‏

و در سوره نور آیه 3 آمده است: وزیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه را که به طور طبیعی پیداست.

مقصد از زیور در این آیه، محل زیور است نه خود زیور آلات، و در اینجا مقصود تمام بدن است. خداوند متعال بدن زن را زیور دانسته و به روشنی اشاره دارد که بدن او برای مرد مایه جذابیت و تحریک است.

مسئله حجاب در ادیان دیگر هم مطرح شده، در دین یهود در تورات از چادر، برقع و روبند که زنان با آن سر و صورت و اندام خویش را می پوشانند به طور صریح نام برده شده که نشانگر کیفیت پوشش زنان است.

در شریعت یهود فلسفه حجاب به خاطر حفظ سلامت و سعادت اجتماع و خانواده بوده که در صورت عدم التزام و عدم مراعات، آن مفاسد و بازتاب های منفی در سطح جامعه ایجاد می شد و آرامش اجتماع مختل می گشت.

در تلمود آمده اگر زن بدون پوشاندن سر خود به میان مردان برود و در کوچه و بازار پشم بریسد و با هر مردی از روی سبک سری به گفتگو پردازد و یا آن قدر با صدای بلند در خانه با شوهر خود در امور زناشویی صحبت کند که همسایگان بشنوند، مستوجب طلاق است.

و یا باز در قسمتی از تلمود آمده است: من زن را از قسمتی از بدن آدم که همواره پوشیده ونهفته است می آفرینم تا اینکه موجودی محجوب و عفیف به بار آید.‏

پس مشاهده می کنیم که در دین یهود، فلسفه حجاب به خاطر حفظ سلامت و سعادت اجتماع و خانواده بوده و همچنین برای سلامت خود زن و سلامت روانی او. باید تاکید کرد که حجاب، حریمی است که زن را محافظت می کند از تعرض های مختلف که ابتدا از نگاه شروع می شود و خود نگاه، تیری است از تیرهای شیطان که وجود زن را مسموم می سازد. برای همین خداوند حکیم این‌گونه قرار داده است که زن برای آنکه ارزش وجودی اش حفظ شود خودش را مستور کند، تا بدین گونه محافظت شود. بر خلاف نظر برخی از کج اندیشان، هیچ‌گاه حجاب به معنای سلب آزادی از زن نیست زیرا اسلام، آزادی را به معنای داشتن اختیار خود و داشتن فعالیت در جامعه می داند که باید این اختیار در چهارچوب دین باشد. ما مشاهده می کنیم که زنان با حجاب در جامعه اسلامی مشغول به کارهای مختلف هستند بدون آنکه آزادی آنان سلب شود.‏

باید این مسئله را مورد بررسی قرار دهیم که حجاب تنها نمی تواند برای فرد محجوب سودمند باشد بلکه اثرات زیادی نیز روی مخاطب خود دارد. باید توجه داشت که حجاب اثری دو طرفه دارد. این‌گونه نیست که با رعایت حجاب تنها یک نفر از آسیب های اجتماعی و بیماری های جامعه مصون بماند، بلکه افرادی اطراف او هستند که توسط حجاب او از بسیاری از این معضلات حفظ خواهند شد.‏

در واقع احکام اسلام جنبه واکسن دارند که در آن کل جامعه در نظر گرفته می شوند. در زمینه روابط زن و مرد، میزان اثر پذیری مرد از زن بیشتر است و توان اثر گذاری زن از مرد، بیشتر.‏

در جامعه اسلامی به واسطه حجاب، نه تنها زنان، بلکه مردان نیز حفظ می شوند و حجاب مانند حلقه واسطه، هر دو جنس را در جامعه حفظ می کند. در حقیقت حفظ زنان تضمین کننده تقوای جامعه است. شما قضاوت کنید؛ اگر زن و مرد در محیط آموزشی و کاری جداگانه باشند بهتر می توانند کار کنند یا با هم؟ اگر یک مرد در محیط کار خالی از هرگونه محرک باشد بهتر می تواند کار کند یا در محیطی که هر روز با قیافه های مهیج و تحریک کننده روبه رو می شود؟

حجاب برای زن نعمتی است که خداوند آن را ارزانی داشته است. بدین وسیله در مقابل نگاه‌های مسموم واکسینه می شود و اجازه نمی دهد از او سوء‌استفاده شود.

حضرت علی(ع) می فرماید: با حجاب و پوشش، کاری کن که آنها را از دیدار بیش از حد باز داری.‏

اسلام، زن را تشویق به استفاده از حجاب نموده و تاکید کرده است که “زن هر اندازه متین تر و با وقارتر و عفیف تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش برای مرد نگذارد، بر احترامش افزوده می شود. زیرا هر چه زن بیشتر خودش را بپوشاند به حفظ سلامت جامعه نیز بیشتر کمک کرده است. در واقع احکام اسلام جنبه واکسن را دارد که در آن کل جامعه در نظر گرفته می‌شود. باید سیستمی بر جامعه حاکم باشد که فرد را محفوظ بدارد و در صورت هر نوع تعرضی این سیستم عکس العمل نشان دهد. ارزش و احترام زن زمانی حفظ می شود که خود، این فضا را ایجاد کند. زیرا قبل از نزول آیات حجاب، مردان به زنان بی حجاب سخنان ناروا می گفتند و سر به سرشان می گذاشتند. با نزول این آیات، زنان در پوشش رفتند و بساط این اذیت ها بر چیده شد.” (زن اگر این گونه می بود، راضیه محمدزاده)‏

هر زنی که بیشتر حجابش را رعایت می کرد متوجه
می شدند که از خاندان متشخص‌تری است. حجاب، اولین نشانه و اولین مظهر بندگی خداست. البته مظهر همه جهات بندگی نیست. اولین گامی که زن در آن نشان می دهد که در حریم بندگی خداست حفظ حجاب است. اصل، بندگی خداست گرچه فقط این زن نیست که مسئول است خودش را بپوشاند بلکه مردان نیز باید چشم های خود را از نگاه کردن به حرام بپوشانند. ‏

حضرت محمد(ص) می فرمایند: هر کس چشمش را از نگاه به نامحرم پر نماید، خداوند در روز قیامت چشمش را از آتش پر می کند مگر اینکه توبه و بازگشت نماید. (میزان الحکمه)‏

حضرت عیسی(ع) نیز می فرمایند: “ای حواریون! بپرهیزید از نظر کردن به زنان که این کار تخم شهوت را در دل‌های شما زراعت کند و موجب فسق می گردد.”

اگر بخواهیم از نظر استحکام خانواده ها نیز حجاب را مورد بررسی قرار دهیم به خوبی روشن می شود که پوشیدگی زن می تواند اثر مثبتی روی زندگی افراد بگذارد و پایه های آنها را محکم تر کند.

همچنان که می دانیم “اسلام به استواری بنیان خانواده توجه عمیقی دارد و با قرار دادن دستوراتی، همواره سعی بر این داشته که بر این استحکام بیفزاید. در جوامع اسلامی طبق ضوابطی که اسلام در زمینه نگاه کردن و معاشرت قرار داده است هر مردی به تنها کسی که می تواند نگاه کند و یا توجه نماید، همسر شرعی اوست. زیرا اگر او یک فرد ساخته شده در مکتبش باشد، مقایسه زن دیگری با همسر خودش را حرام می داند. خلاف فردی که به ضوابط اسلامی مقید نیست. مسلما هر روز کسی پیدا می شود که از همسر خودش صدایش بهتر، لباسش قشنگ‌‌تر، هیکلش متناسب‌تر، خنده‌اش وسوسه انگیزتر باشد و این مطلب خود بیانگر لزوم رعایت حجاب برای حفظ استحکام بنیان خانواده‌هاست.” (زن اگر این گونه می بود، راضیه محمدزاده)‏

در یک جمع‌بندی کلی به این نتیجه می رسیم که جدای از تمامی این مسائل، اصل حجاب به خاط ارزش وجودی خود زن می باشد، و خداوند متعال زن را مخاطب خودش قرارداده است و می خواهد چون مروارید با ارزشی در صدف حجاب قرار بگیرد.‏

منابع و مآخذ:‏

حجاب - استاد شهید مطهری

زن اگر این گونه می بود- راضیه محمدزاده

پوشش زن در گستره تاریخ- طیبه پارسا

زن از دیدگاه اسلام و تمدن غرب- کریم نافعی فرد

دنیای زن- علامه فضل الله

بهای یک نگاه- دکتر احمد صبور اردوبادی

صحیفه نور- امام خمینی(ره)‏

تاملی بر جایگاه زن- زن از دیدگاه امام خمینی

جایگاه زن در اسلام و یهودیت- محمدرضا جلیلی

زن در تاریخ و اندیشه اسلامی- دکتر
فتحیه فتاحی

حجاب در ادیان الهی

رسالت -  معصومه افراشی