پدیده اجتماعی مد و مدگرایی در جامعه ( بخش پایانی )

روز اول چون به اصطلاح خیلی تابلو و جیغند، همه نگاهشان می‌کنند و به بلندی و سیخ بودن موهایشان خیره می‌شوند. این نگاه‌ها چند مدتی طول می‌کشد. روزهای بعد نمونه‌های دیگر مدل موها مد می‌شود. حالا نگاه‌ها می‌چرخند تا انواع مدل‌ها را بشمارند. میکروبی، تاج خروسی، دم اردکی، مو تن تنی، فشن و... خلاصه مدل‌های سیخ توی پریزی که انگار همه آنها با اولین جرقه سیم‌های برق به وجود آمده‌اند.
روزهای بعد آن قدر مد آنها ضایع می‌شود که همه با خنده نگاهشان می‌کنند و سعی دارند ببینند و بسنجند چقدر بیشتر از دیگری خرج خودشان کرده‌اند.
روزهای بعد تیپ‌هایشان عوض می‌شود و می‌روند سراغ شلوارهای 10-20 جیبی که وقتی راه می‌روند هرکس نگاه می‌کند فکر می‌کند الان می‌خواهند روی زمین بنشینند، پوست‌هایشان را با زاویه 70 درجه بالا می‌‌کشند، طوری که ابروها کم‌کم غزل خداحافظی را برایشان می‌خوانند و نصف دماغ‌هایشان در دست جراحان جا می‌ماند.
و هرچه خال‌ هم بخواهید روی چشم و لب و... می‌کوبند که وقتی راه می‌روند و هرکس آنها را نگاه می‌کند آنها را به شکل اژدهایی می‌بیند که دارد می‌خندد.
شلوارها و مانتو و لباس‌هایشان هم که انگار خیاط همیشه پارچه کم می‌آورد که این قدر تنگ و کوتاه می‌شود.
براستی چنین افرادی هیچ با خود فکر کرده‌اند با این همه کارهای جبران‌نشدنی که به بهانه مد روی چهره و لباس و رفتار خود انجام می‌دهند تا چند سال دیگر برای اثبات ایرانی بودنشان باید حتما کارت ملی نشان دهند!
آهنگ رشد مو تند می‌زند
هر چند مد همواره در بین همه نسل‌ها و عصرها وجود داشته، اما آهنگ رشد آن تا دوره معاصر بسیار کند بوده است. در دوره‌ معاصر به ویژه در چند سال اخیر در واقع مد و مدگرایی به افراطی‌ترین حد خود رسیده است.
به نظر می‌رسد یکی از عوامل اصلی گسترش سریع مد در جامعه و تغییر نگاه گاه به گاه آنها رشد و گسترش رسانه‌های جمعی به خصوص ماهواره و تلویزیون است.
به اعتقاد کارشناسان مسائل فرهنگی در حال حاضر به دلیل گسترش دنیای ارتباطات مدها خیلی سریع جای خود را بین جوانان باز می‌کنند. امروزه در این برهه زمانی محدود مدها در حال عوض شدن بوده و اثر تقلید و مدگرایی سریع تر از گذشته است.
  مدگرایی دنیای مجازی
یازدهمین مانتویی بود که پوشیده و دوباره درآورده بود. مادرش با عصبانیت گفت: این رو دیگه چرا نمی‌پسندی؟! دختر نوجوان گفت: این هم رنگش خوب نیست، این روزا برای تابستان رنگ قرمز مده، باید مانتوی قرمز خوش دوخت کوتاه و نازک پیدا کنم و بخرم!
مادرش گفت: دیروز گوشیتو عوض کردی و قرمز خریدی. من دیگه پول این ادا واصول‌های تو را ندارم و دختر در کمال بی‌توجهی به ناراحتی و عصبانیت مادرش گفت: هنوز کامپیوترمو عوض نکردم. اونم مدلش قدیمی شده، دنیا، دنیای آخرین سیستم‌هاست. باید به روز زندگی کرد و نباید از مد و دنیا عقب بمانم.
مادرش گفت: مطمئنی از دنیا عقب نیستی؟ دختر گفت: دارم با دنیا پیش می‌رم و شیوه جدید زندگی گردن رو یاد می‌گیرم.
و مادرش ادامه داد: با دنیا پیش رفتن از راه افزایش دامنه آگاهی‌هاست نه اینکه دشوار زندگی کنی یا فقط به ظاهرت برسی تا دیگران به‌‌به و چه چه کنند.
این مکالمات را داخل یک مانتو فروشی در میدان هفت‌تیر و کنار یکی از اتاق‌های پرو شنیدم. اتاق پروی که به اندازه یک قد ایستادن فقط جا هست و دهها دختر نوجوان و جوان برای پوشیدن مانتوهای نخی و بعضا بلند تابستانی و رنگ و وارنگ به صف ایستاده یا عرق‌ریزان از آن خارج می‌شوند.
پیامدهای منفی مدگرایی
بی‌تردید اگر نسل جوان ما همین رویه معمول را در نوع پوشش، رفتار و بعضا گفتار خود در پیش گیرد، مد و مدگرایی همه زندگی یک جوان خواهد شد و بیم این خطر می رود که با خیل عظیم جوانان خودباخته و مدگرا و تحت تأثیر تبلیغات مدلهای غربی قرار بگیریم. بنابراین بیان پیامدهای منفی مدگرایی و ارائه راهکارهای مقابله با این پدیده در این شرایط کنونی، قطعا آن دسته از جوانان فریب خورده را از خواب غفلت بیدار خواهد کرد.
حجت‌الاسلام رضا ترابی استاد دانشگاه پیام‌نور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «باتوجه به اینکه بیشتر مدهای رایج در بین نوجوانان و جوانان برگرفته از الگوهای بیگانه و غیرخودی است، می‌توان گفت که مدگرایی به معنای جدید آن، نوعی از خودبیگانگی و تقلید از فرهنگ غربی را القاء می‌کند تا آنجا که الان برخی از جوان‌ها از نوک پا تا فرق سرشان غربی هستند و حتی وقتی نگاه می‌کنی، می‌بینی کلمات یا جملاتی بر روی لباس یا داشبورد ماشین یا آینه و کمد لباس‌شان نوشته شده که کمتر ارتباطی با زندگی شخصی یا آرمانها و علایق فردی آنها دارد و گاه حتی معنی آن را نیز به درستی نمی‌دانند. عباراتی مثل «گروه لجن»، «سفید اما آشغال»، «گناه تا مرگ» و...»
به گفته وی این چیزی است که از مدگرایی یا مدپرستی برخی از جوانان امروز ما به چشم می‌آید چیزی که شاید بتوان گفت تا حد زیادی، ناشی از تقلید کورکورانه و غفلت از خویش است.
حجت‌الاسلام ترابی اضافه می‌کند: «تقلید هر روزه از آخرین مدهای رایج در جهان غرب، به چه معناست؟ جز از خودبیگانگی، بحران هویت، تزلزل، وابستگی اقتصادی، احساس حقارت و...؟ از همه اسفناک‌تر این است که بسیاری از رفتارها و هنجارهایی که امروز به عنوان مد در جامعه ما مطرح است و از سوی عده‌ای تبلیغ هم می‌شود، با اصول اخلاقی و ارزش‌های فرهنگی جامعه ما به هیچ‌وجه همخوانی ندارد.»
از این استاد دانشگاه می‌پرسم شما کلا مد را رد می‌کنید و با نظر کسانی که مد را باعث پویایی جامعه اعلام می‌کنند مخالفت دارید؟ می‌گوید: «مدگرایی، تجدد و امروزی شدن تا حدودی مطلوب است و اسلام با همه نوع مد مخالف نیست. اسلام امروزی شدن و نوگرایی در سبک و شیوه لباس پوشیدن را به صورت کلی پذیرفته است. آنچه اسلام با آن مخالف است پشت پا زدن به ارزش‌هایی مثل پوشش شرعی، پرهیز از اسراف و... رعایت نکردن اخلاق اجتماعی، آزادی مطلق در روابط دختر و پسر و همانندسازی با بیگانگان است. حال اگر این پدیده‌های انحرافی در قالب مد به خورد جوانان داده شود و میل فطری نوگرایی و نیاز امروزی شدن به سمت انحرافات سوق یابد اسلام با آن مخالف است.»
نوگرایی در ذات انقلاب است
نوگرایی و نوخواهی در ذات انقلاب است. انقلاب یعنی نوگرایی و این یعنی تغییر و دگرگونی بنیادی از آنچه که در گذشته بوده است و دامنه آن به یک مکان و شهر و کشور خاص نیست، تمام جاها را در برمی‌گیرد. از جمله سبک لباس پوشیدن، شیوه و سبک زندگی، سطح خواسته‌ها و توقعات، چشم داشت‌ها و نگرش‌ها و... که در ذات یک جامعه پرتحرک مثل ایران وجود دارد و در هر لحظه پویایی در آن دیده می‌شود.
دکتر امان‌الله قرائی مقدم جامعه‌شناس و استاد دانشگاه از زوایای مختلفی به پدیده مد و مدگرایی می‌پردازد و به پیامدهای مثبت و بعضا منفی مدگرایی اشاره می‌کند.
از این جامعه‌شناس در مورد دلایل گرایش برخی از جوانان به مدهای مبتذل غربی سؤال می‌کنم، می‌گوید: «مسافرت و رفت و آمدهای نسل جوان به کشورهای همسایه، تماشای سریالهای مبتذل که از شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای پخش می‌شود، بی‌تردید برخی از بینندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آنها را خودباخته می‌کند.»دکتر قرایی‌مقدم تضعیف شدن اعتقادات و باورهای دینی بین برخی از خانواده‌ها را هم در این مسئله دخیل می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «متأسفانه به دلیل خودباختگی برخی از پدرها و بخصوص مادران که اعتقادات دینی ضعیفی دارند یا مادری که حجب و حیا و حرمت‌ها را رعایت نمی‌کند و خود را برای بیرون رفتن از منزل آرایش می‌کند و به فرزند 6-7 ساله‌اش یاد می‌دهد که برای دیگران باید خود را بیاراید، شاهد بروز پدیده مدگرایی به سبک غربی هستیم.»
وی می‌گوید: «طبیعی است وقتی نوجوانی وارد گروه همسالان می‌شود چیزهای زیادی از آنها یاد می‌گیردیا برخی از سریال‌هایی که از تلویزیون خودمان پخش می‌شود هم به نوعی در الگودهی به نوجوان و جوان مؤثر است و بعضا باعث می‌شود دختران و پسران خودباخته شوند.»
این استاد دانشگاه با تاکید بر این موضوع که این نوجوانان و جوانان خودباخته، همه نسل جوان جامعه نیستند تصریح می‌کند: «در کشورمان حدود 30 تا 40 میلیون جوان زیر 20 سال داریم که قشر کمی از آنها اعتقادات مذهبی ضعیفی دارند و در خانواده‌ای به اصطلاح غربزده زندگی می‌کنند، ولی بخش اعظم جوانان ما را بچه‌هایی تشکیل می‌دهند که پایبند به مقدسات دینی هستند و تحت تأثیر فرهنگ اصیل ایرانی- اسلامی می‌باشند و همین مسئله جای بسی خرسندی است.»
دکتر قرایی مقدم در ادامه صحبت‌های خود به آثار مثبت مد و مدگرایی که زوایای متعدد فرهنگی اقتصادی و اجتماعی را در بر می‌گیرد اشاره می‌کند و می‌گوید: «مد بد نیست چون مدگرایی نوجویی و نوگرایی باعث تحرک جامعه و شکوفایی اقتصاد می‌شود.»
به او می‌گویم چگونه این اتفاق رخ می‌دهد؟ در توضیحاتی چنین می‌گوید: «طبق بیانات رهبر معظم انقلاب در سال گذشته که سال حمایت از کار تولید و سرمایه ایرانی بود، اگر زنان یک شهر مثلا به جای استفاده از یک چادر یا یک کفش، چادرها و کفش‌های متنوعی داشته باشند، قطعا کارگران بیشتری برای تولید به کار گرفته می‌شوند.»به او می‌گویم با این کار که ترویج مصرف‌گرایی می‌شود؟ در توضیحاتی می‌گوید: «منظور بی‌رویه خرید کردن و اسراف کردن نیست، بلکه داشتن لباس‌ها و پوشش‌های مناسب و در حد نیاز با تنوع بیشتر می‌باشد، وقتی محصولات تولید داخل از تنوع زیاد و کیفیت بالا برخوردار باشد دیگر نیازی به استفاده از جنس چینی و ترک و... بین مصرف‌کنندگان داخلی احساس نمی‌شود...»دکتر قرایی مقدم به مزایای مد در بعد فرهنگی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «از لحاظ فرهنگی مدگرایی، نوگرایی و نوخواهی ارضاء خاطر و شادی و نشاط می‌آورد و روح جوانان را شاد می‌کند.»
این جامعه‌شناس به تیپ و ظاهر ناشایست برخی از جوانانی که در جامعه حضور پیدا می‌کنند اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی پسری با زیر ابروی گرفته، موی دم اسبی یا موی هدهدی و سیخ سیخی در کوچه و خیابان تردد می‌کند یا دختری با آرایش‌های مبتذل در شهر و اماکن عمومی رفت و آمد می‌کند این کار بسیار قبیح و ناپسند است و هیچ توجیهی مبنی بر مد بودن این کار قابل قبول نیست.»
ولی در عین حال تأکید می‌کند: «مدگرایی جامعه را زنده می‌کند و نشان می‌دهد جامعه بالنده، متحرک، نوجو و نوگراست و نشان می‌دهد که نمی‌توان فقط بر سر میراث گذشتگان نشست. جوان ایرانی با گرایش به مدهای ایرانی اسلامی، به نظام سلطنتی و سنتی پشت پا زد و با دل و جان به الگوی اصیل اسلامی- ایرانی گرایش یافت که قدر این گرایش و استقبال را باید دانست.»
مدگرایی بخشی از فرهنگ جامعه
مد بخشی از فرهنگ است که مردم جامعه از آن تبعیت می‌کنند و در جامعه رواج دارد. دکتر محبوبه اعلمی روان‌شناس دانشیار دانشگاه پیام نور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه مد جزئی از فرهنگ محسوب می‌شود تأکید می‌کند: «اگر این جزء با کل فرهنگ در انطباق باشد خوب و مناسب است، اما اگر مد با فرهنگ در تعارض باشد می‌تواند آسیب‌زا باشد. بر همین اساس یکی از ابزارهای تهاجم فرهنگی موضوع ترویج مدهای غربی ناسازگار با فرهنگ جامعه است که دشمن از آن استفاده می‌کند.»
این روانشناس معتقد است: «نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که نباید به مسئله مد و مدگرایی نگاه کاملا منفی داشت، بلکه مدها می‌توانند متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی باشند و نمایانگر فرهنگ غنی ما و مشخصه‌ای برای معرفی ما به جهان باشند. موضوعی که ما در آن کمی ضعف داریم و نتوانسته‌ایم در برابر مدهایی که از بیرون نظام فرهنگی به جامعه ما ارائه می‌شود مقابله به مثل کنیم و ابتکار و خلاقیت خود را به کار بیندازیم و به جای پذیرش مدهای دیگران خود ارائه‌دهنده مد باشیم.»
دکتر اعلمی در ادامه توضیحات خود با بیان این نکته که درحال حاضر شرایط طوری است که مسئله مد و مدگرایی در جامعه بیشتر آسیب‌زا شده است تا مفید به حال جامعه. از وی در مورد راهکارهای در امان ماندن از این مدگرایی می‌پرسم، می‌گوید: «باید بر روی شاخص‌هایی که برای جوانان جذابیت دارد کار کنیم و با کنار هم گذاشتن این جاذبه‌ها یک مدل ارائه داد.»
دکتر اعلمی می‌گوید: «رسانه‌ها باید وارد عمل شوند و مدل‌های ملی- اسلامی را به عنوان ارزش در جامعه ترویج دهند، همچنین خانواده‌ها باید فرزندان خود را با مدل‌های بومی آشنا کنند و مفهوم زیبایی و تنوع را به فرزندان خود بیاموزند و معیارهای صحیح انتخاب یک مد را در اختیار آنان قرار دهند.»
این روانشناس خاطرنشان می‌کند: «مدارس ما هم در این زمینه نقش آفرینند و می‌توانند از غنای فرهنگ ایرانی- اسلامی و مضرات و اهداف شوم پروژه‌ تهاجم فرهنگی با آنان سخن بگویند و اطلاع رسانی نمایند. مهم‌تر از همه اینکه تولیدکنندگان ما با حمایت دستگاه‌های مربوط و هنرمندان متعهد تمام تلاش خود را برای ارائه مدهای جذاب به نسل امروز به کار ببندند تا مد روی دیگر خود را به ما بنمایاند.»