مد گرایی خوب یا بد،مسئله کدام است؟

هرچند مد همواره در بین همه نسل‌ها و عصرها وجود داشته، اما آهنگ رشد آن تا دوره معاصر بسیار کند بوده است. در دوره معاصر بویژه در چند دهه اخیر در واقع مد و مد گرایی به افراطی‌ترین حد خود رسیده است.یکی از عوامل اصلی گسترش سریع مد در جامعه و تغییر گاه به گاه آنها رشد و گسترش رسانه های جمعی بخصوص ماهواره و تلویزیون است. در حال حاضر به دلیل قوی بودن رسانه‌ها مدها خیلی سریع جای خود را در بین جوانان باز می‌کنند.در حال حاضر در برهه زمانی محدود مدها در حال عوض شدن بوده و اثر تقلید و مدگرایی سریعتر از سابق است.در گذشته رسانه‌های گروهی کمتری وجود داشت و شعاع عملشان کم بود و مد به شکل امروزی وجود نداشت. در ایران هم به ندرت مد شایع می‌شد.اما امروزه شبکه‌های تلویزیونی داخلی از طریق فیلم‌ها و سریال‌ها که غالباً در خانه‌های اعیانی و اشرافی و با بازنمایی سبک و مدهای رایج این قبیل طبقات ساخته می‌شوند از یک سو و شبکه‌های‌ ماهواره ای، مجلات و پایگاه‌های فعّال اینترنتی از سوی دیگر انواع مدهای جدید را تبلیغ می‌کنند و از این طریق، زمینه را برای گرایش خانواده‌‌ها و بخصوص جوانان به سوی مدهای نو مهیا می‌سازند.‏

دکتر خدابخش احمدی روانشناس و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) می‌گوید :
"مد بخشی از فرهنگ است که مردم جامعه از آن تبعیت می‌کنند و در جامعه رواج دارد.مد جزئی از فرهنگ محسوب می‌شود که اگر این جزء با کل فرهنگ در انطباق باشد خوب و مناسب است؛اما اگر مد با فرهنگ در تعارض باشد می‌تواند آسیب زا باشد.بر همین اساس یکی از ابزارهای تهاجم فرهنگی موضوع ترویج مدهای غربی ناسازگار با فرهنگ جامعه‌ است که دشمن از آن استفاده می‌کند".‏

  

نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که نباید به مسئله مد و مدگرایی نگاه کاملا منفی داشت بلکه مدها می توانند متناسب با فرهنگ ایرانی -اسلامی باشند و نمایانگر فرهنگ غنی ما و مشخصه ای برای معرفی ما به جهان باشند..موضوعی که ما در آن ضعف داریم و نتوانسته ایم
در برابر مد هایی که از بیرون نظام فرهنگی به جامعه ما ارائه می شود مقابله به مثل کنیم و ابتکار و خلاقیت خود را به کار بیندازیم و به جای پذیرش مد های دیگران خود ارائه دهنده مد باشیم. ‏

پیروی از مد و زیبایی‏ خواهی و تنوع ‏پسندی، ریشه در نهاد انسان دارد که نیازهایی چون تنوع، زیباخواهی و کمال‏ جویی فطری، منشا اصلی آن محسوب می‏شود. اما صورت‏های افراطی رایج این گرایش (مدپرستی) در نتیجه جهل و ناآگاهی و ضعف ارزش‏های معنوی و تبلیغات وسیع کمپانی های
تجاری و خودباختگی و تقلید کورکورانه از دیگران و یا آلوده شدن به رذایلی چون خودنمایی، فخرفروشی، احساس حقارت و خود کم‏بینی و... پیش می‏آید.اما مد و مدگرایی همیشه ناپسند و مخرب نیست. در همین زمینه برخی از روانشناسان اجتماعی معتقدند که؛ ایجاد نشاط و شادابی، بیرون آمدن از کسالت و یکنواختی و ارضای هیجان‌ها، از پیامدهای مثبت مد است و پیامدهای منفی مدگرایی نیز، متکی شدن شدید فرد به دیگران حتی در تعیین افکار و اعمال، تاثیرپذیری از گروه های
مختلف و خدشه‌دار شدن هویت فردی خواهد بود. مد به دلیل اینکه نوعی نوآوری محسوب
می‌شود پیامدهای مثبتی به دنبال دارد، اما زمانی که مد با هنجارهای رایج در جامعه و فرهنگ آن در تضاد باشد، تنش به دنبال خواهد داشت و تنش در نهایت به فروپاشی هنجارهای مسلط یا جایگزینی ارزش‌ها و هنجارهای جدید می‌انجامد.‏

سید مهدی حسینی روانشناس در این باره
می‌گوید:"مسئله مد و مدگرایی می‌تواند به یک آسیب اجتماعی تبدیل شود ولی در عین حال هم می‌تواند مسئله‌ای مثبت و مورد قبول برای جامعه باشد.مدهایی که اوایل انقلاب بین مردم جا افتاد لباس‌هایی کاملا پوشیده بود و مردم از این لباس‌ها استفاده می‌کردند که در و اقع جنبه مثبتی داشت؛ اما مدهایی که در حال حاضر رواج دارد بیشتر آسیب زا هستند.در حال حاضر برخی از خانواده‌ها درگیر مسئله مد هستند و از طریق آموزش صحیح می‌‌توانند با ارائه الگوهای مناسب، به فرزندان خود کمک کنند تا تحت تاثیر جنبه‌های منفی مدها قرار نگیرند".‏

در حال حاضر شرایط طوری است که مسئله مد و مدگرایی در جامعه ما بیشتر آسیب زا شده است تا مفید به حال جامعه.یعنی افراد بیشتر از هر چیز تحت تاثیر رسانه‌ها بخصوص رسانه های بیگانه با فرهنگ ایرانی-اسلامی هستند و واضح است که محتوای این‌گونه رسانه ها چیست و چه چیزی را تبلیغ می کنند.اکنون مسئله مد به مدد رسانه ها به شکل یک هجمه فرهنگی در آمده است و کنترل بر روی آن بسیار مشکل است.در شرایط فعلی بسیاری از افراد تابع مدهایی هستند که از فرهنگ بیگانه القاء می‌شود و یا از طریق روابط دوستی، شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی الگوبرداری شده باشد، در این شرایط است که این افراد از فرهنگ اصیل جامعه فاصله می گیرند.اگر کل فرهنگ در جامعه به یک سو حرکت کند ولی جزئی دیگر در مسیری جدا حرکت کند، اختلال به‌وجود می‌آید.در مسئله مد هم وقتی یک مد به‌وجود می‌آید که با فرهنگ کل فرد و جامعه در تضاد است، آن مد نامناسب و آسیب زا می‌شود.‏

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین هاشم‌نژاد در این باره معتقد است:"مد و مد گرایی که غالباً ریشه در زیبایی جویی و تنوع طلبی دارد، اگر در چهارچوب موازین شرعی و عرفی باشد و اگر مورد تأیید عقل باشد، اشکالی ندارد، بلکه نیک ارزیابی می شود. اما اگر ناشی از تقلید کورکورانه و میمون وار از بیگانگان باشد، بسیار مذموم و منفی ارزیابی می شود که در شأن انسانهای کمال یافته و فرهیخته نیست.متأسفانه تقلید موجود در مدگرایی معاصر، اکثراً منفی و کورکورانه است. چون در اکثر مواقع مشاهده می‌کنیم شکل و شیوه مورد تقلید، نه با عقل می‌سازد و نه با معیار‌های علمی و دینی. برای مثال شیوه اصلاح سر رایج در برخی گروه‌های موجود در جوامع غربی با هیچ یک از موازین زیباشناختی سازگار نیست. اما متأسفانه مورد تقلید در جامعه ما واقع می‌شوند. یا شیوه برخی از نواها و موسیقی‌ها نه تنها با ذائقه فرهنگی ما سازگار نیست، بلکه اساساً با اصول علم موسیقی هم سازگاری ندارد و نوعی توهین و فحش به ساحت موسیقی تلقی می‌شوند. اما با تقلید از برخی سبک‌های رایج در غرب، در جامعه ما رایج می‌شوند".‏

مهرداد کاظم زاده عطوفی دبیر انجمن روانشناسی بالینی ایران در مورد جنبه مثبت و منفی مدگرایی در بین افراد،می گوید:" هرگاه یک الگوی پوششی که مستندات و زوایای منطقی نداشته باشد به عنوان پوشش انتخاب شود، مخرب است و بسیاری از الگوهای مدگرایانه غیر تفکری و بر اساس هیجان هستند.اگر الگوی مورد انتخاب افراد با توجه به تناسب، ایجاد زیبایی و جذابیت بیشتر باشد در این صورت در آن استدلال وجود دارد و مخرب نیست.در بسیاری از الگوهای مد گرایانه، زیبایی شناسی وجود ندارد و فقط تکرار یک الگوی رفتاری و پوششی است.حرکت افراد توانمند و با هدف و برنامه ریزی مشخص به سمت مد کمتر است و رواج این پدیده میان افراد با توانمندی محدود و دارای نقطه ضعف در حوزه اعتماد به نفس و دارای خلاء عاطفی، بیشتر است".

خانواده به عنوان کوچکترین واحد جامعه رکنی مهم و تاثیرگذار در الگوگیری فرزندان است و نوع ارتباطات، سیستم خانواده و خریدها در الگوگیری نقش دارند و در همین جامعه با این حجم اطلاعات بسیاری از فرزندان پوشش متناسبی دارند که نشان از تاثیرگذاری خانواده دارد.اصولا جامعه پذیری نوجوانان و جوانان در بهترین شکل توسط خانواده و فرهنگ حاکم بر جامعه ایجاد می‌شود و وقتی چنین جامعه پذیری ایجاد می‌شود معمولا جوانان و نسل‌های بعدی از فرهنگ و نسل‌های قبلی بهره می‌گیرند و حمایت می‌شوند.این در حالی است که یکی از اهداف تهاجم فرهنگی جدا کردن و یا گسست بین نوجوانان و جوانان از گذشته پر افتخار آنان است.در این شرایط است که مد به عنوان یک ابزار در مسئله تهاجم فرهنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.‏

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین هاشم‌نژاد در این باره معتقد است:"چنانچه مد و مدگرایی معتدل و در چهارچوب شرع و ارزش های ملی و فرهنگی باشد، مذموم نخواهد بود. اما مد گرایی افراطی یا خارج از چهارچوب شرع مذموم است و در صورت ابتلا بایستی از آن رهایی یافت. چون مدگرایی افراطی می‌تواند منجر به رشک و حسد ورزی، فشار و گرفتگی و ملال روحی وچندین ناخوشی و ناملایمات روحی دیگر شود. توان مالی افراد محدود است افراد و خانواده قادر نیستند هر روز با صرف هزینه‌های زیاد لباس یا لوازم زندگی که تازه مد شده‌اند را بخرند مگر با به زحمت و تکلّف انداختن خود و خانواده.به راستی می‌توان ادعا کرد که مدگرایی افراطی نوع مرض و بیماری روحی است که قبل از مزمن و علاج ناپذیر شدن آن بایستی به درمان و مداوا پرداخت".‏

اما اینکه ما چگونه می توانیم برای جوانان اقدام به الگوسازی متناسب با فرهنگ ایرانی-اسلامی کنیم که برای آنان جذاب باشد و در عین حال از آسیب های مد گرایی در امان باشند سئوالی است که باید به آن پاسخ دهیم .‏

دبیر انجمن روانشناسی بالینی ایران الگوسازی داخلی را مستلزم مطالعات جامعه شناختی
می‌داند و می گوید:"‌ باید بر روی شاخص‌هایی که برای جوانان جذابیت دارد، کار کنیم و با کنار هم گذاشتن این جاذبه‌ها، یک مدل ارائه داد.گاه ما فردی را در حوزه ورزش و یا سایر حوزه‌ها مدل می‌کنیم و سبک رفتار، پوشش و سایر زمینه‌ها را به عنوان الگوی برتر نشان می‌دهیم که این می‌تواند الگوی مرجع باشد. بسیاری از این الگوهای ورزشی، سینمایی و هنری تابع مدل‌ها و طرح‌های دیگری هستند و مدل مستقل نیستند و از این جهت که داخلی تلقی نمی‌شوند، تاثیر منفی دارد".‏

رسانه ها باید وارد عمل شوند و مدل های ملی اسلامی را به عنوان ارزش در جامعه ترویج دهند و از سوی دیگر از نمایاندن مدل های بیگانه و معرفی افرادی که مروج مدل های بیگانه هستند بپرهیزند.خانواده ها باید فرزندان خود را با مدل های
بومی آشنا کنند و مفهوم زیبایی و تنوع را به فرزندان خود بیاموزند و معیار های صحیح انتخاب یک مد را در اختیار آنان قر ار دهند.

مدارس ما هم در این زمینه نقش آفرین اند و
می‌توانند از غنای فرهنگ ایرانی-اسلامی و مضرات و اهداف شوم پروژه تهاجم فرهنگی با آنان سخن بگویند و آگاهی های لازم را در اختیار آنان بگذارند و مهمتر از همه اینکه تولید کنندگان ما با حمایت دستگاه های مربوطه و هنرمندان متعهد تمام تلاش خود را برای ارائه مد های جذاب به نسل امروز به کار ببندند تا مد روی دیگر خود را به ما بنمایاند.

رسالت - عباس فراهانی نسب